پسته ایرانی به عنوان یکی از بهترین خشکبارهای جهان شناخته می‌شود و ایران رتبه برتر در تولید و صادرات آن را دارد. این آجیل خوش‌طعم نه تنها طعم بی‌نظیری دارد، بلکه سرشار از مواد مغذی مانند پروتئین، فیبر، ویتامین E و آنتی‌اکسیدان‌هاست. انواع پسته ایرانی بر اساس شکل ظاهری، اندازه، طعم، زمان برداشت و منطقه کشت دسته‌بندی می‌شوند. در این مقاله، به صورت کامل با انواع اصلی پسته ایرانی آشنا می‌شوید، ویژگی‌های منحصربه‌فرد هر کدام را بررسی می‌کنیم و نکات کلیدی برای انتخاب بهترین نوع را می‌گوییم. اگر به دنبال خرید پسته مرغوب هستید، این راهنما کمک بزرگی خواهد بود.
انواع پسته ایرانی بر اساس شکل ظاهری
پسته‌های ایرانی عمدتاً به دو گروه گرد (فندقی) و کشیده (بادامی) تقسیم می‌شوند. پسته‌های کشیده معمولاً کیفیت بالاتر، طعم شیرین‌تر و صادرات بیشتری دارند، در حالی که انواع گرد اقتصادی‌تر و مناسب برای مصارف آشپزی هستند. بیش از ۹۰ گونه پسته در ایران وجود دارد، اما رایج‌ترین‌ها عبارتند از:
پسته فندقی (اوحدی)
پسته فندقی یا اوحدی، کوچک‌ترین و گردترین نوع پسته ایرانی است که به دلیل شکل شبیه فندق نام‌گذاری شده. پوسته آن کرم مایل به استخوانی و مغز ارغوانی رنگ است. این پسته در اواسط شهریور برداشت می‌شود و در مناطق رفسنجان کرمان، فارس، یزد، خراسان رضوی و قزوین کشت می‌گردد. اقتصادی‌ترین گزینه بازار، مقاوم به شرایط آب و هوایی مختلف و مناسب برای استفاده در شیرینی‌پزی، غذاها و دسرها به دلیل اندازه ریز. طعم خوب اما پایین‌تر از انواع کشیده دارد و عملکرد بالایی در زمین‌های متنوع ارائه می‌دهد.
پسته کله قوچی
پسته کله قوچی گرد اما درشت‌تر از فندقی است و به دلیل شباهت مغز به سر قوچ نامیده می‌شود. پوسته سفید متمایل به تیره و مغز ارغوانی دارد. برداشت آن در اوایل شهریور و به عنوان زودگل شناخته می‌شود. عمدتاً در رفسنجان و مناطق کرمان کشت می‌گردد. مغز پرچرب، طعم عالی و محبوب برای مصرف خام دارد. زودگل بودن ریسک سرمازدگی بهاری را افزایش می‌دهد اما گزینه مرغوبی برای صادرات محدود است. عملکرد تجاری بالا و مغز درشت از ویژگی‌های برجسته آن محسوب می‌شود.
پسته احمد آقایی (نوق)
پسته احمد آقایی از خانواده بادامی با شکل کشیده و متوسط است. پوسته سفید استخوانی و مغز سبز یشمی یا قرمز رنگ دارد. به عنوان دیررس در اواخر شهریور برداشت می‌شود. خاستگاه اصلی نوق رفسنجان کرمان، سیرجان و انار است. خندان بودن بالا، آسان پوست‌کندن، طعم شیرین و مغز پر از ویژگی‌های آن است. یکی از پرفروش‌ترین انواع صادراتی به هند، یونان و کشورهای عربی محسوب می‌شود. قیمت متوسط و مناسب برای آجیل مخلوط، تعادل خوبی بین کیفیت و هزینه ارائه می‌دهد.
پسته اکبری
پسته اکبری لوکس‌ترین نوع با شکل کشیده، بادامی و بسیار بلند است – بلندترین پسته ایرانی و درشت. پوسته کرم تیره صاف و مغز بنفش قهوه‌ای شیرین دارد. دیررس و در اواخر شهریور برداشت می‌شود. خاستگاه عباس‌آباد رفسنجان کرمان است. طعم فوق‌العاده، مغز بزرگ پرروغن و بالاترین درصد خندان بودن از ویژگی‌های آن است. گران‌ترین گزینه بازار و ایده‌آل برای صادرات به اروپا و آسیا. نماد کیفیت برتر پسته ایرانی و مناسب هدیه یا مصرف لوکس به شمار می‌رود.
پسته خنجری (دامغانی)
پسته خنجری کشیده، قوسی و بادامی شکل است که انتهای آن شبیه خنجر می‌باشد. پوسته سفید و مغز سبز تیره دارد. برداشت در شهریور و عمدتاً در دامغان سمنان و برخی مناطق کرمان انجام می‌شود. ظاهر منحصربه‌فرد، طعم ملایم و مغز سبز جذاب از ویژگی‌های بارز آن است. مناسب بازارهای خاص و عملکرد خوب در خاک‌های نیمه‌خشک دارد. گزینه سنتی با سابقه طولانی، کیفیت مناسب برای مصرف داخلی و صادرات محدود ارائه می‌دهد.
| جهت خرید انواع پسته تازه و اعلا در مستر پسته کلیک کنید! |
سایر انواع معروف پسته ایرانی
علاوه بر انواع اصلی، گونه‌های دیگری نیز وجود دارند که بر اساس منطقه یا ویژگی نام‌گذاری شده‌اند:
- پسته بادامی زرندی: کشیده اما ریز، اقتصادی، از زرند کرمان.
- پسته ممتاز (انبوهی): بادامی، دیررس، طعم برتر، اواخر شهریور.
- پسته سفید نوق: بادامی، دیررس، رفسنجان، کیفیت بالا.
- پسته قزوینی (کله بزی): بادامی ریز، زودرس، سبز مغز، اواسط مرداد، بوئین‌زهرا قزوین.
انواع پسته ایرانی بر اساس منطقه کشت (خاستگاه)
ایران بیش از ۹۰ درصد پسته صادراتی جهان را تأمین می‌کند و استان کرمان قلب تولید است (بیش از ۷۰ درصد). جدول خلاصه مناطق:
| منطقه | انواع اصلی | ویژگی کلیدی |
| رفسنجان کرمان | اکبری، فندقی، کله قوچی، احمد آقایی | بالاترین کیفیت و قیمت |
| دامغان سمنان | خنجری، فندقی، اکبری | سابقه تاریخی، جشنواره سالانه |
| سیرجان کرمان | احمد آقایی | صادراتی، قیمت مناسب |
| بردسکن خراسان | فندقی | حجم بالا |
| قزوین | کله بزی | زودرس، صادرات به امارات |
| یزد (ابرکوه) | فندقی، بادامی | مرغوب برای صادرات |
تفاوت پسته اکبری و احمد آقایی
تفاوت اصلی پسته اکبری و احمد آقایی در اندازه، شکل، رنگ، طعم و قیمت است؛ پسته اکبری بلندتر، درشت‌تر و کشیده‌تر با پوسته کرم تیره صاف، مغز بنفش قهوه‌ای شیرین‌تر و درصد خندان بالاتر است و به عنوان لوکس‌ترین و گران‌ترین نوع برای صادرات به اروپا و آسیا شناخته می‌شود، در حالی که پسته احمد آقایی متوسط کشیده، خندان‌تر، با پوسته سفیدتر، مغز سبز یشمی یا قرمز، طعم شیرین اما ملایم‌تر و قیمت مناسب‌تری دارد و بیشتر برای مصرف روزانه، آجیل مخلوط و صادرات به هند و کشورهای عربی مناسب است.
تفاوت پسته فندقی و کله قوچی
تفاوت پسته فندقی و کله قوچی در اندازه، شکل، رنگ و قیمت است؛ پسته فندقی کوچک‌ترین نوع با شکل گرد کامل، پوسته کرم مایل به استخوانی، مغز ارغوانی و ارزان‌ترین گزینه بازار است که برای مصارف آشپزی و اقتصادی مناسب است، در حالی که پسته کله قوچی گرد اما درشت‌تر، با پوسته سفید متمایل به تیره، مغز ارغوانی پرچرب، طعم غنی‌تر و قیمت بالاتر است و به دلیل مغز بزرگ و کیفیت مرغوب، برای مصرف خام و صادرات محدود ایده‌آل می‌باشد.
بهترین پسته ایران کدام است؟
بهترین پسته ایران، پسته اکبری است که به دلیل اندازه بسیار درشت، کشیدگی بلند (بلندترین نوع ایرانی)، پوسته کرم تیره صاف، مغز بنفش قهوه‌ای شیرین و پرروغن، بالاترین درصد خندان بودن، طعم فوق‌العاده و کیفیت لوکس، در بازارهای داخلی و جهانی عنوان مرغوب‌ترین را دارد؛ این پسته دیررس از رفسنجان کرمان، گران‌ترین نوع بوده و به ویژه برای صادرات به اروپا و آسیا و مصرف هدیه‌ای مناسب است، در حالی که احمد آقایی و کله قوچی در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند.
جمع بندی
پسته ایرانی یکی از خوش‌طعم‌ترین و باارزش‌ترین خشکبار دنیا است و انواع مختلفی دارد. پسته فندقی ریز و ارزان است، کله قوچی درشت و پرچرب، احمد آقایی خوش‌طعم و محبوب برای صادرات، اکبری لوکس و گران‌قیمت، و خنجری کشیده و خاص. بیشتر پسته‌های خوب در استان کرمان، مخصوصاً رفسنجان، رشد می‌کنند. در بین همه، پسته اکبری به‌خاطر درشتی، طعم شیرین و ظاهر زیبا، بهترین نوع پسته ایرانی شناخته می‌شود.
